संसद म्हणजे काय आणि तिची कार्यप्रणाली कशी आहे?

संसद म्हणजे काय?

संसद म्हणजे देशाच्या कायदेसंमत संस्थेची सर्वोच्च सभा. भारतात संसद ही दोन्ही सदनांमध्ये विभागलेली आहे: लोकसभा (खालील सदन) आणि राज्यसभा (वरील सदन). संसद म्हणजे लोकशाही प्रणालीतील एक महत्त्वाचा घटक आहे, ज्यामध्ये लोकांचे प्रतिनिधी निवडले जातात आणि ते देशाच्या कायद्या, धोरणे व विकासाच्या बाबतीत चर्चा करतात. संसद देशाच्या संविधानानुसार कार्य करते आणि तिच्या कार्यपद्धतीत विविध नियम व प्रक्रिया असतात.

संसदची कार्यप्रणाली:

1. **कायदा तयार करणे**: संसद मुख्यतः कायदे तयार करण्यासाठी कार्य करते. कोणताही प्रस्तावित कायदा (बिल) लोकसभेत किंवा राज्यसभेत सादर केला जातो. या बिलावर चर्चा होते, सुधारणा सुचवली जातात आणि नंतर मतदानाद्वारे तो कायदा बनतो.

2. **सर्वेक्षण आणि तपासणी**: संसद सरकारच्या कार्यप्रणालीवर देखरेख ठेवते. यामध्ये सरकारच्या निर्णयांची तपासणी, बजेटवरील चर्चा, तसेच विविध समित्यांच्या माध्यमातून सरकारच्या कामकाजाचे मूल्यांकन करणे समाविष्ट आहे.

3. **प्रतिनिधित्व**: संसद म्हणजे लोकांचे प्रतिनिधित्व करणारी संस्था. लोकसभा सदस्यांचा निवडणुकीद्वारे निवड केला जातो, तर राज्यसभेतील सदस्यांना राज्य सरकारे किंवा विविध संघटनांद्वारे नियुक्त केले जाते. त्यामुळे संसद देशातील विविध सामाजिक, आर्थिक आणि राजकीय गटांचे प्रतिनिधित्व करते.

4. **राज्यपाल व राष्ट्रपति**: भारतात संसद कार्यरत असताना, राष्ट्रपति संसदाच्या कामकाजात महत्त्वाची भूमिका बजावतो. राष्ट्रपति संसदाच्या अधिवेशनाचे उद्घाटन करतो, तसेच काही विशेष परिस्थितीत संसदाचे अधिवेशन स्थगित करू शकतो.

5. **सत्रे**: संसद वार्षिक सत्रांमध्ये कार्य करते. प्रत्येक सत्रात विविध विषयांवर चर्चा केली जाते, आणि विविध कायदे व धोरणे सादर केली जातात.

6. **मतदान प्रक्रिया**: संसदेत कोणत्याही विषयावर निर्णय घेण्यासाठी मतदान प्रक्रिया वापरली जाते. मतदात्यांनी त्यांच्या मतांची नोंदणी करून, प्रस्तावित कायद्याला समर्थन किंवा विरोध दर्शवावा लागतो.

7. **समित्या**: संसदेत विविध समित्या कार्यरत असतात, ज्या विशेष विषयांवर सखोल चर्चा करतात. या समित्या कायद्यातील तांत्रिक बाबींचा अभ्यास करतात आणि त्यावर शिफारसी देतात.

8. **सार्वजनिक सहभाग**: संसद नागरिकांच्या समस्यांवर लक्ष केंद्रित करते. लोकसभा सदस्यांना त्यांच्या मतदारसंघातील नागरिकांच्या समस्या व मागण्या संसदेत मांडण्याची संधी असते.

सारांश: संसद ही लोकशाहीची आत्मा आहे, जी देशाच्या कायद्या व धोरणांवर चर्चा करते, सरकारच्या कार्यप्रणालीवर देखरेख ठेवते आणि जनतेचे प्रतिनिधित्व करते. तिची कार्यप्रणाली विविध स्तरांवर कार्यरत असते, ज्यामुळे ती लोकांच्या आवाजाला महत्त्व देते.