संसद म्हणजे काय, आणि तिची कार्यपद्धती भारतीय लोकशाहीतील महत्त्वाची भूमिका कशाप्रकारे निभावते?

संसद म्हणजे काय, याबद्दल सांगायचे झाल्यास, भारताची संसद ही देशाची सर्वोच्च विधायी संस्था आहे. भारतीय संसद दोन सदनांमध्ये विभागलेली आहे: लोकसभा (खालील सदन) आणि राज्यसभा (वरचे सदन). लोकसभा सदस्यांचे निवडणूक प्रक्रियेद्वारे निवडले जातात, तर राज्यसभा सदस्यांना विविध राज्यांच्या विधानसभांद्वारे आणि राष्ट्रपतीद्वारे नियुक्त केले जाते.

भारतीय संसदाची कार्यपद्धती अनेक महत्त्वाच्या कार्यांवर आधारित आहे:

1. **विधायिका**: संसद मुख्यतः कायदे बनवण्यासाठी कार्य करते. लोकसभा आणि राज्यसभा दोन्हीला कायदे प्रस्तावित करण्याचा अधिकार आहे. प्रस्तावित कायद्याचे दोन सदनांमध्ये चर्चा होते, आणि दोन्ही सदनांनी मंजूर केल्यानंतर ते कायदा बनतो.

2. **सर्वेक्षण आणि नियंत्रण**: संसद सरकारच्या कार्यप्रणालीवर लक्ष ठेवते. यामध्ये विविध समित्या, प्रश्नकाल, आणि चर्चा यांचा समावेश असतो. संसद सदस्यांना सरकारच्या कामकाजावर प्रश्न विचारण्याचा अधिकार असतो, ज्यामुळे सरकारला उत्तरदायी ठरवले जाते.

3. **बजेट मंजुरी**: प्रत्येक वर्षी सरकारचा बजेट संसदेत सादर केला जातो. संसद बजेटवर चर्चा करते आणि आवश्यक ते बदल करते. बजेट मंजूर करणे म्हणजे सरकारच्या आर्थिक धोरणांना मान्यता देणे.

4. **महत्त्वाचे निर्णय घेणे**: संसद राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय स्तरावर महत्त्वाचे निर्णय घेण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावते. यामध्ये युद्ध, शांती करार, आणि इतर महत्त्वाच्या धोरणांवर चर्चा आणि निर्णय घेणे समाविष्ट आहे.

5. **संविधानिक अधिकार**: भारतीय संसद संविधानाच्या कलम 79 नुसार स्थापित आहे. यामुळे संसदेला संविधानिक अधिकार प्राप्त आहेत, ज्यामुळे ती देशाच्या कायदेसंहितेत बदल करू शकते.

6. **लोकशाहीचे प्रतीक**: संसद ही लोकशाहीचे प्रतीक आहे. लोकसभा सदस्यांचा निवडणूक प्रक्रियेद्वारे निवड होतो, ज्यामुळे जनतेला त्यांच्या प्रतिनिधींना निवडण्याचा अधिकार मिळतो. यामुळे लोकशाही मूल्यांचे पालन केले जाते.

7. **सामाजिक न्याय**: संसद सामाजिक न्यायाच्या मुद्द्यांवर काम करते. विविध कायदे, जसे की आरक्षण, महिला सक्षमीकरण, आणि अल्पसंख्याकांच्या हक्कांचे संरक्षण यावर चर्चा करून संसद सामाजिक समानता साधण्याचा प्रयत्न करते.

8. **आर्थिक विकास**: संसद आर्थिक विकासाच्या धोरणांवर चर्चा करते आणि त्यासाठी आवश्यक कायदे बनवते. यामध्ये गुंतवणूक, उद्योग, आणि व्यापार यासंबंधीचे कायदे समाविष्ट आहेत.

भारतीय संसद ही लोकशाहीतील एक महत्त्वाची संस्था आहे, जी जनतेच्या हक्कांचे रक्षण करण्यास, सरकारच्या कार्यप्रणालीवर लक्ष ठेवण्यास, आणि देशाच्या विकासासाठी आवश्यक कायदे बनवण्यास महत्त्वाची भूमिका निभावते. त्यामुळे, संसद भारतीय लोकशाहीच्या आधारस्तंभांपैकी एक आहे.