भारतीय संसदाच्या कार्यप्रणाली आणि तिच्या महत्वाबद्दल चर्चा करा.

भारतीय संसद ही भारताच्या लोकशाहीची सर्वोच्च संस्था आहे, जी देशाच्या कायद्यांचे निर्माण आणि शासनाचे नियंत्रण करण्याचे कार्य करते. भारतीय संसद दोन सदनांमध्ये विभागलेली आहे: लोकसभा (खालील सदन) आणि राज्यसभा (वरील सदन). या दोन्ही सदनांचे कार्य, संरचना आणि महत्व भारतीय लोकशाहीच्या कार्यप्रणालीत अत्यंत महत्त्वाचे आहे.

### कार्यप्रणाली:

1. **सदनांची रचना**:
- **लोकसभा**: लोकसभा सदस्यांची निवड थेट जनतेद्वारे केली जाते. लोकसभा सदस्यांची संख्या 545 आहे, ज्यामध्ये 543 सदस्य थेट निवडले जातात आणि 2 सदस्य विशेषत: तामिळ भाषिक समुदायाचे प्रतिनिधित्व करण्यासाठी नियुक्त केले जातात.
- **राज्यसभा**: राज्यसभा सदस्यांची निवड राज्य विधानसभांद्वारे केली जाते. राज्यसभेत एकूण 245 सदस्य असतात, ज्यामध्ये 233 सदस्य राज्यांद्वारे निवडले जातात आणि 12 सदस्य विशेषत: कला, साहित्य, विज्ञान आणि सामाजिक कार्यात उत्कृष्टता साधलेल्या व्यक्तींच्या नियुक्तीने येतात.

2. **कायदा निर्माण**:
- संसद कायदे तयार करण्याची प्रक्रिया एक महत्त्वाची कार्य आहे. विधेयक (बिल) लोकसभेत किंवा राज्यसभेत सादर केले जाते. हे विधेयक दोन्ही सदनांमध्ये चर्चा केली जाते, सुधारणा सुचविल्या जातात आणि मग मतदानाद्वारे मंजूर केले जाते. मंजूर झाल्यानंतर, ते राष्ट्रपतींकडे पाठवले जाते, जेणेकरून ते कायद्यात रूपांतरित होईल.

3. **संसदीय नियंत्रण**:
- संसद सरकारच्या कार्यावर नियंत्रण ठेवते. सरकारच्या कामगिरीवर चर्चा, प्रश्नोत्तरे, आणि विविध समित्यांद्वारे तपासणी केली जाते. यामुळे सरकारला उत्तरदायी ठरवले जाते आणि जनतेच्या हितासाठी निर्णय घेतले जातात.

4. **बजेट प्रक्रिया**:
- प्रत्येक वर्षी सरकार आपला बजेट संसदेत सादर करते. संसद बजेटवर चर्चा करते, त्यात सुधारणा सुचवते आणि बजेट मंजूर करते. बजेट प्रक्रिया आर्थिक धोरणांची दिशा ठरवते आणि देशाच्या विकासासाठी महत्त्वाची असते.

### महत्व:

1. **लोकशाहीचे प्रतीक**:
- भारतीय संसद लोकशाहीचे प्रतीक आहे. ती जनतेच्या प्रतिनिधींची संस्था आहे, ज्यामुळे नागरिकांच्या आवाजाला स्थान मिळतो. विविध समुदाय, जात, धर्म आणि क्षेत्रांचे प्रतिनिधित्व करून, संसद सर्वसमावेशकता सुनिश्चित करते.

2. **कायदा आणि सुव्यवस्था**:
- संसद कायदे तयार करून समाजातील सुव्यवस्था आणि न्याय सुनिश्चित करते. यामुळे नागरिकांच्या हक्कांचे संरक्षण होते आणि सामाजिक न्यायाची हमी मिळते.

3. **राजकीय संवाद**:
- संसदेत विविध राजकीय पक्षांचे प्रतिनिधित्व असते, ज्यामुळे विचारांची देवाणघेवाण होते. यामुळे विविध दृष्टिकोनांचा समावेश होतो आणि निर्णय प्रक्रिया अधिक समृद्ध होते.

4. **सामाजिक बदल**:
- संसद अनेक सामाजिक मुद्द्यांवर चर्चा करते, जसे की महिलांचे हक्क, बालकांचे संरक्षण, शैक्षणिक सुधारणा, इत्यादी. यामुळे समाजातील बदलाची गती वाढते.

5. **राष्ट्रीय एकता**:
- विविध राज्यांतील प्रतिनिधी एकत्र येऊन देशाच्या विकासासाठी निर्णय घेतात. यामुळे राष्ट्रीय एकता आणि अखंडता वाढते.

### निष्कर्ष:
भारतीय संसदाची कार्यप्रणाली आणि तिचे महत्व लोकशाहीच्या मूलभूत तत्त्वांमध्ये समाविष्ट आहे. ती केवळ कायदे तयार करण्याची संस्था नाही, तर ती समाजातील विविधता, समानता आणि न्याय सुनिश्चित करण्यासाठी एक महत्त्वाची भूमिका बजावते. त्यामुळे भारतीय संसद देशाच्या विकासात आणि लोकशाहीच्या मजबुतीत एक अत्यंत महत्त्वाची भूमिका निभावते.