भारतीय संसदाचे कार्य आणि भूमिका काय आहेत?

भारतीय संसद ही भारताच्या लोकशाहीची एक अत्यंत महत्त्वाची संस्था आहे. तिचे मुख्य कार्य आणि भूमिका खालीलप्रमाणे आहेत:

### १. कायदा बनवणे:
भारतीय संसद मुख्यतः कायदे बनवण्यासाठी जबाबदार आहे. संसद दोन सदनांमध्ये विभागलेली आहे: लोकसभा (खालील सदन) आणि राज्यसभा (वरचा सदन). दोन्ही सदनांमध्ये प्रस्तावित केलेले कायदे चर्चित केले जातात, सुधारित केले जातात आणि नंतर मतदानाद्वारे मंजूर केले जातात. एकदा कायदा मंजूर झाल्यावर, तो राष्ट्रपतींकडे पाठवला जातो, जेणेकरून तो कायदा म्हणून लागू होईल.

### २. सरकारवर देखरेख:
संसद सरकारच्या कार्यावर देखरेख ठेवते. लोकसभा सदस्यांना जनतेने निवडलेले प्रतिनिधी असल्यामुळे, ते सरकारच्या कामकाजावर प्रश्न विचारू शकतात, चर्चेत भाग घेऊ शकतात आणि विविध मुद्द्यांवर चर्चा करू शकतात. यामुळे सरकारच्या कार्यप्रणालीवर पारदर्शकता येते.

### ३. अर्थसंकल्प मंजुरी:
संसद देशाच्या अर्थसंकल्पावर देखरेख ठेवते. सरकार प्रत्येक वर्षी अर्थसंकल्प सादर करते, ज्यामध्ये विविध मंत्रालयांच्या खर्चाचा आणि उत्पन्नाचा आढावा घेतला जातो. संसद अर्थसंकल्पावर चर्चा करते आणि त्याला मंजुरी देते, ज्यामुळे सरकारच्या आर्थिक धोरणांचा आधार तयार होतो.

### ४. राष्ट्रीय मुद्द्यांवर चर्चा:
संसद राष्ट्रीय मुद्द्यांवर चर्चा करण्यासाठी एक मंच प्रदान करते. विविध सामाजिक, आर्थिक, आणि राजकीय समस्यांवर चर्चा करून, संसद देशाच्या विकासासाठी आवश्यक निर्णय घेऊ शकते. यामध्ये शैक्षणिक, आरोग्य, पर्यावरण, आणि इतर महत्त्वाचे मुद्दे समाविष्ट असतात.

### ५. प्रतिनिधित्व:
भारतीय संसद नागरिकांचे प्रतिनिधित्व करते. लोकसभा सदस्यांना लोकांनी निवडलेले असतात, तर राज्यसभा सदस्यांना विविध राज्यांच्या विधानसभांनी किंवा अन्य संस्थांनी नियुक्त केलेले असतात. यामुळे विविध सामाजिक गटांचे, राज्यांचे आणि समुदायांचे प्रतिनिधित्व सुनिश्चित केले जाते.

### ६. संविधानिक भूमिका:
संसद भारतीय संविधानाचे पालन आणि संरक्षण करण्याची जबाबदारी घेत आहे. संविधानातील विविध तरतुदींचे पालन करणे, त्यात आवश्यक सुधारणा करणे आणि संविधानिक मूल्यांचे रक्षण करणे हे संसदाचे महत्त्वाचे कार्य आहे.

### ७. आंतरराष्ट्रीय संबंध:
संसद आंतरराष्ट्रीय करार आणि संधि मंजूर करण्याची प्रक्रिया देखील हाताळते. सरकारने केलेल्या आंतरराष्ट्रीय करारांवर संसद चर्चा करते आणि त्यांना मंजुरी देते, ज्यामुळे भारताच्या आंतरराष्ट्रीय संबंधांचे व्यवस्थापन होते.

### ८. विशेषाधिकार:
संसद सदस्यांना काही विशेषाधिकार असतात, ज्यामुळे ते त्यांच्या कार्यात स्वतंत्रपणे कार्य करू शकतात. यामध्ये संसद सत्रांच्या दरम्यान सदस्यांना संरक्षण, अभिव्यक्ती स्वातंत्र्य, आणि अन्य विशेषाधिकारांचा समावेश आहे.

### निष्कर्ष:
भारतीय संसद ही लोकशाहीचा आधार आहे. तिचा कार्यक्षेत्र व्यापक आहे आणि ती देशाच्या विकासात, शासन प्रणालीत, आणि नागरिकांच्या हक्कांच्या रक्षणात महत्त्वाची भूमिका बजावते. संसदेत होणारी चर्चा आणि निर्णय प्रक्रिया ही लोकशाहीच्या मूल्यांचे प्रतिबिंब आहे, ज्यामुळे नागरिकांना त्यांच्या हक्कांचा अनुभव घेता येतो.