भारतीय संसदाची रचना आणि कार्यपद्धती स्पष्ट करा.

भारतीय संसद ही भारताच्या लोकशाही व्यवस्थेचा एक महत्त्वाचा आधारस्तंभ आहे. तिची रचना आणि कार्यपद्धती याबद्दल सविस्तर माहिती खालीलप्रमाणे दिली आहे:

### भारतीय संसदाची रचना:

भारतीय संसद ही दोन सदनांची असते:

1. **लोकसभा (House of the People)**:
- लोकसभा ही प्रत्यक्ष निवडलेल्या सदस्यांची सभा आहे.
- तिच्या सदस्यांची संख्या 545 आहे, ज्यामध्ये 543 सदस्य प्रत्यक्ष निवडले जातात आणि 2 सदस्य विशेषतः तामिळ भाषिक समुदायाच्या प्रतिनिधित्वासाठी नेमले जातात.
- लोकसभेचे सदस्य 5 वर्षांच्या कालावधीसाठी निवडले जातात.
- लोकसभेचा अध्यक्ष म्हणजे स्पीकर, जो सभेच्या कार्यवाहीचे संचालन करतो.

2. **राज्यसभा (Council of States)**:
- राज्यसभा ही एक अप्रत्यक्ष निवडलेली सभा आहे, ज्यामध्ये सदस्य राज्यांच्या विधानसभांद्वारे निवडले जातात.
- राज्यसभेमध्ये 245 सदस्य असतात, ज्यामध्ये 233 सदस्य राज्यांच्या विधानसभांद्वारे आणि 12 सदस्य राष्ट्रपतीद्वारे नामांकित केले जातात.
- राज्यसभेचे सदस्य 6 वर्षांच्या कालावधीसाठी असतात, आणि प्रत्येक 2 वर्षांनी 1/3 सदस्य निवृत्त होतात.

### कार्यपद्धती:

भारतीय संसद कार्यपद्धतीच्या काही महत्त्वाच्या बाबी खालीलप्रमाणे आहेत:

1. **कायदा बनवणे**:
- संसदेत विधेयक (बिल) सादर केले जाते, जे लोकसभा आणि राज्यसभेत चर्चा आणि मतदानानंतर मंजूर केले जाते.
- विधेयक मंजूर झाल्यानंतर ते राष्ट्रपतीकडे पाठवले जाते, जे त्यावर स्वाक्षरी करून ते कायदा बनवतो.

2. **सर्वसाधारण चर्चा**:
- संसदेत विविध मुद्द्यांवर चर्चा केली जाते, जसे की आर्थिक धोरण, सामाजिक समस्या, आंतरराष्ट्रीय संबंध इत्यादी.
- सदस्यांना प्रश्न विचारणे, चर्चेत भाग घेणे, आणि विविध विषयांवर मते व्यक्त करणे याची संधी मिळते.

3. **नियंत्रण आणि संतुलन**:
- संसद सरकारच्या कार्याचे निरीक्षण करते आणि त्यावर नियंत्रण ठेवते.
- सदस्यांना प्रश्न विचारण्याचा अधिकार असतो, ज्याद्वारे ते सरकारच्या कार्यप्रणालीवर लक्ष ठेवतात.

4. **बजेट सादरीकरण**:
- प्रत्येक वर्षी केंद्रीय सरकार बजेट सादर करते, ज्यावर संसदेत चर्चा केली जाते.
- बजेट मंजूर केल्यावरच सरकारला आर्थिक कार्यवाही करण्याची परवानगी मिळते.

5. **महत्त्वाचे निर्णय**:
- संसद विविध महत्त्वाचे निर्णय घेते, जसे की युद्ध, शांतता, कर प्रणाली, आणि इतर धोरणात्मक मुद्दे.

6. **संसदीय समित्या**:
- विविध विषयांवर सखोल चर्चा करण्यासाठी संसदेत अनेक समित्या स्थापन केल्या जातात.
- या समित्या संबंधित मुद्दयांवर तपासणी करतात आणि शिफारसी सादर करतात.

### निष्कर्ष:

भारतीय संसद ही लोकशाही व्यवस्थेची एक महत्त्वाची अंगभूत आहे. तिच्या रचनेत लोकसभा आणि राज्यसभा यांचा समावेश आहे, आणि तिची कार्यपद्धती कायदा बनवणे, चर्चा करणे, आणि सरकारवर नियंत्रण ठेवणे याभोवती फिरते. संसदेत कार्यरत असलेल्या सदस्यांचे कार्य हे लोकशाही मूल्यांचे पालन करणे आणि जनतेच्या हितासाठी निर्णय घेणे यावर केंद्रित असते. यामुळे भारतीय संसद देशाच्या राजकारणात एक महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावते.