पंतप्रधानांच्या कार्यकाळात भारतातील सामाजिक व आर्थिक विकासासाठी त्यांनी कोणत्या प्रमुख धोरणांची अंमलबजावणी केली आहे?

पंतप्रधानांच्या कार्यकाळात भारतातील सामाजिक व आर्थिक विकासासाठी अनेक प्रमुख धोरणांची अंमलबजावणी करण्यात आली आहे. या धोरणांचा उद्देश भारताच्या विविध क्षेत्रांमध्ये सुधारणा करणे, विकासाला गती देणे आणि नागरिकांच्या जीवनमानात सुधारणा करणे हा आहे. खाली काही महत्त्वाची धोरणे दिली आहेत:

1. **सामाजिक न्याय व समावेशी विकास**:
- **महात्मा गांधी राष्ट्रीय ग्रामीण रोजगार हमी योजना (MGNREGA)**: या योजनेअंतर्गत ग्रामीण भागातील लोकांना 100 दिवसांचा रोजगार देण्यात येतो. यामुळे ग्रामीण विकासाला गती मिळाली आहे.
- **प्रधानमंत्री आवास योजना**: या योजनेअंतर्गत गरीब व मध्यमवर्गीय कुटुंबांना घर मिळवून देण्याचा प्रयत्न करण्यात आला आहे. यामुळे शहरी व ग्रामीण भागातील लोकांचे जीवनमान सुधारले आहे.

2. **आर्थिक विकास व औद्योगिकीकरण**:
- **मेक इन इंडिया**: या धोरणाचा उद्देश भारतात उत्पादन वाढवणे आणि औद्योगिक क्षेत्राला प्रोत्साहन देणे हा आहे. यामुळे रोजगाराच्या संधी वाढल्या आहेत.
- **स्टार्टअप इंडिया**: या योजनेअंतर्गत नवोदित उद्योजकांना आर्थिक व तांत्रिक सहाय्य देण्यात आले आहे. यामुळे नवकल्पनांना वाव मिळाला आहे.

3. **शिक्षण व कौशल्य विकास**:
- **सर्व शिक्षा अभियान**: या योजनेअंतर्गत सर्व मुलांना शिक्षण मिळवून देण्याचा प्रयत्न करण्यात आला आहे. यामुळे शिक्षणाची गुणवत्ता व प्रवेश वाढला आहे.
- **कौशल्य भारत मिशन**: या धोरणाचा उद्देश तरुणांना कौशल्य प्रशिक्षण देणे आहे, ज्यामुळे त्यांना रोजगार मिळवण्यात मदत होते.

4. **आरोग्य व कल्याण**:
- **आयुष्मान भारत योजना**: या योजनेअंतर्गत गरीब कुटुंबांना आरोग्य सेवा मिळवून देण्याचा प्रयत्न करण्यात आला आहे. यामुळे आरोग्य सेवांचा स्तर सुधारला आहे.
- **स्वच्छ भारत मिशन**: या अभियानाचा उद्देश स्वच्छता व आरोग्यविषयक जागरूकता वाढवणे आहे. यामुळे ग्रामीण व शहरी भागात स्वच्छतेचा स्तर वाढला आहे.

5. **कृषी व ग्रामीण विकास**:
- **किसान सम्मान निधी**: या योजनेअंतर्गत शेतकऱ्यांना आर्थिक सहाय्य देण्यात आले आहे, ज्यामुळे त्यांचे आर्थिक स्थैर्य वाढले आहे.
- **प्रधानमंत्री फसल बीमा योजना**: या योजनेअंतर्गत शेतकऱ्यांना त्यांच्या पिकांचे संरक्षण करण्यासाठी विमा सुविधा उपलब्ध करून दिली जाते.

6. **पर्यावरण संरक्षण व टिकाऊ विकास**:
- **नमामि गंगे योजना**: या योजनेअंतर्गत गंगा नदीच्या स्वच्छतेसाठी उपाययोजना करण्यात आल्या आहेत. यामुळे पर्यावरण संरक्षणाला महत्त्व देण्यात आले आहे.
- **सौर ऊर्जा व नवीकरणीय ऊर्जा धोरणे**: या धोरणांद्वारे भारतात नवीकरणीय ऊर्जा स्रोतांचा वापर वाढवण्याचा प्रयत्न करण्यात आला आहे.

या सर्व धोरणांचा उद्देश भारताच्या सामाजिक व आर्थिक विकासाला गती देणे, गरीब व वंचित वर्गाला मुख्य प्रवाहात आणणे आणि सर्वांगीण विकास साधणे हा आहे. पंतप्रधानांच्या नेतृत्वाखाली या धोरणांची अंमलबजावणी केल्यामुळे भारताने जागतिक स्तरावर एक प्रगत राष्ट्र म्हणून ओळख निर्माण केली आहे.