नायब तहसीलदाराचे कार्य आणि त्यांच्या अधिकारांची व्याख्या करा.

नायब तहसीलदार हा भारतीय प्रशासनात एक महत्त्वाचा पद आहे, जो स्थानिक प्रशासनाच्या कार्यात महत्त्वाची भूमिका बजावतो. नायब तहसीलदाराचे कार्य आणि अधिकार खालीलप्रमाणे आहेत:

### कार्य:

1. **भूमी व्यवस्थापन**: नायब तहसीलदार भूमीच्या नोंदणी, मोजणी आणि व्यवस्थापनाचे कार्य करतो. तो भूमीच्या विवादांमध्ये मध्यस्थी करतो आणि आवश्यक असल्यास न्यायालयात साक्षीदार म्हणून उपस्थित राहतो.

2. **अधिकार व कर्तव्ये**: नायब तहसीलदार विविध सरकारी योजनांची अंमलबजावणी करतो. तो स्थानिक विकासाच्या योजनांमध्ये सहभागी होतो आणि त्याची अंमलबजावणी सुनिश्चित करतो.

3. **कायदा आणि सुव्यवस्था**: नायब तहसीलदार स्थानिक कायदा आणि सुव्यवस्थेची देखरेख करतो. त्याला स्थानिक गुन्हेगारी व इतर कायदा-सुव्यवस्थेशी संबंधित समस्यांवर कार्यवाही करण्याचा अधिकार असतो.

4. **अर्थसंकल्पीय कामे**: नायब तहसीलदार स्थानिक स्वराज्य संस्थांच्या अर्थसंकल्पाची देखरेख करतो आणि त्याच्या अंमलबजावणीसाठी आवश्यक सूचना देतो.

5. **प्रशासनिक कार्ये**: नायब तहसीलदार विविध प्रशासकीय कार्ये, जसे की प्रमाणपत्रे जारी करणे, नोंदणी करणे, व इतर प्रशासनिक कागदपत्रे तयार करणे यामध्ये कार्यरत असतो.

6. **सामाजिक न्याय**: नायब तहसीलदार सामाजिक न्याय सुनिश्चित करण्यासाठी विविध योजनांची अंमलबजावणी करतो, जसे की अनुसूचित जाती, अनुसूचित जमाती आणि इतर दुर्बल गटांच्या कल्याणासाठीच्या योजना.

### अधिकार:

1. **विवाद निवारण**: नायब तहसीलदार भूमीच्या वादांमध्ये मध्यस्थी करण्याचा आणि त्यांचे निवारण करण्याचा अधिकार असतो. तो संबंधित पक्षांच्या साक्षी घेत निर्णय घेऊ शकतो.

2. **कायदेशीर कार्यवाही**: नायब तहसीलदार स्थानिक कायद्यांचे पालन करण्यासाठी आवश्यक असलेल्या कार्यवाहीसाठी अधिकारित असतो. तो आवश्यक असल्यास गुन्हेगारी प्रकरणांमध्ये स्थानिक पोलिसांबरोबर सहकार्य करतो.

3. **प्रमाणपत्रे जारी करणे**: नायब तहसीलदार विविध प्रमाणपत्रे, जसे की जात प्रमाणपत्र, उत्पन्न प्रमाणपत्र इत्यादी जारी करण्याचा अधिकार असतो.

4. **संपूर्ण प्रशासनिक अधिकार**: नायब तहसीलदार स्थानिक प्रशासनाच्या विविध कार्यांमध्ये निर्णय घेण्याचा अधिकार असतो आणि त्याला स्थानिक स्वराज्य संस्थांच्या कार्यप्रणालीवर देखरेख ठेवण्याचा अधिकार असतो.

5. **सामाजिक योजनांची अंमलबजावणी**: नायब तहसीलदार विविध सरकारी योजनांची अंमलबजावणी करण्यासाठी आवश्यक निर्णय घेऊ शकतो आणि त्याच्या कार्यान्वयनासाठी आवश्यक संसाधने व्यवस्थापित करू शकतो.

### निष्कर्ष:

नायब तहसीलदाराचे कार्य आणि अधिकार हे स्थानिक प्रशासनाच्या कार्यक्षमतेसाठी अत्यंत महत्त्वाचे आहेत. त्याच्या कार्यामुळे स्थानिक स्तरावर विकास, कायदा आणि सुव्यवस्था यांची देखरेख केली जाते, ज्यामुळे नागरिकांना त्यांच्या हक्कांचे संरक्षण मिळते. नायब तहसीलदार हा प्रशासनातील एक महत्त्वाचा दुवा आहे, जो स्थानिक समस्यांचे निराकरण करण्यात आणि विकासात्मक योजनांच्या अंमलबजावणीमध्ये महत्त्वाची भूमिका बजावतो.